मानिसले जब पहिलोपटक “म” भन्न सिक्छ, त्यो ध्वनिभन्दा गहिरो कुरा एउटा अस्तित्वको उद्घोष हो । बच्चाले “म” भन्यो भने त्यो केवल वाक्यको शब्द होइन -त्यो आत्मचेतनाको पहिलो झिल्को हो । तर जीवन लामो यात्रामा जब मानिस परिपक्व हुन्छ, “म” भन्नु क्रमशः जटिल रहस्य बन्छ ।
शरीर र आत्माको द्वन्द्व
शरीर बदलिन्छ, उमेर बढ्छ, रगतको प्रवाह सुस्त हुन्छ । तर “म” भने झन् अझै तीव्र रहन्छ । के “म” यो शरीर हो जसलाई मृत्युले कुनै दिन अन्त्य गर्नेछ ? कि “म” त्यो चेत हो जसलाई कुनै शक्ति मेट्न सक्दैन ? दार्शनिकहरूले शताब्दीयौँदेखि यो प्रश्नलाई आँगालिरहेका छन् । प्लेटोले आत्मालाई शरीरभन्दा शुद्ध ठाने, बुद्धले आत्मालाई क्षणभंगुर लहरजस्तै देखे । तर सत्य के हो भने -“म” सधैँ शरीर र चेतनाको संगम बिन्दुमा उभिएको रहस्यमय छाया हो ।
वंश र संस्कारको उत्तराधिकारी
मानिसले आफूलाई अलग प्राणी ठाने पनि “म” को जरा केवल व्यक्तिगत होइन । हरेक “म” पछाडि पितृको आशीर्वाद, आमा-बाबुको संस्कार, पूर्वजहरूको वंशपरम्परा मिसिएको हुन्छ । त्यसैले “म” भन्नासाथ केवल एउटा व्यक्तिको सीमित नाम मात्र होइन, त्यो हजारौँ वर्षको संस्कार, संस्कृति र इतिहासको निरन्तरता पनि हो । जब तपाईं भन्नुहुन्छ “म”, त्यसमा तपाईंका बुबा-आमाको संघर्ष, समाजको संस्कार, र मातृभूमिको माटो मिसिएको हुन्छ ।
“म” को निरन्तर खोज
“म” स्थिर छैन । यो निरन्तर बदलिन्छ । बालक हुँदा “म” खेल हो; जवान हुँदा महत्वाकांक्षा; वृद्ध हुँदा स्मृति र शान्ति । तर हरेक चरणमा “म” एउटा प्रश्न मात्र रहन्छ -म को हो ? शायद यो प्रश्नको उत्तर अन्तिम दिनसम्म पनि पूरा हुँदैन । तर यही खोजले जीवनलाई अर्थ दिन्छ ।
निष्कर्ष
“म” भन्नासाथ हामीले आत्मा, शरीर, संस्कार, समाज, र समय -यी सबैलाई एउटै सूत्रमा गासिरहेका हुन्छौं । त्यसैले “म” कुनै एउटा स्थिर परिभाषा होइन, बरु अनन्त खोजको यात्रा हो । “म” त्यो बाटो हो जसले मानिसलाई आफ्नै छाया पक्रन प्रेरित गर्छ -तर छायाजस्तै, “म” सधैँ पकडबाहिर रहन्छ ।
लेखक परिचय
म, बिबेक केशरी प्रसाईं -साधारण देखिने तर भित्री रूपमा जटिल यात्रामा हिंडिरहेको एउटा मान्छे । मानिसहरूले मलाई साधारण मानिस भनेर चिन्छन्, तर मेरो “साधारण” पनमा परिवार, वंश, संस्कार र समाजको गहिरो छाप मिसिएको छ । मेरो जन्म झापा -बिर्तामोडको माटोमा भएको हो । यही माटोले मलाई सादगी, धैर्य र समाजसँगको बन्धन सिकायो । मेरो पहिचानसँग मेरो बुबा सी.के. प्रसाई (भरत बाबु) र मुवा गिरिराज कुमारी प्रसाईको आशीर्वाद गहिरो गरी गाँसिएको छ । उनीहरूबाट मैले सत्य र न्यायमा अडिग रहनु, संस्कारलाई माया गर्नु, र समाजप्रति उत्तरदायी रहनु सिकेको छु ।
